Wstęp:
Wypadki utonięć ludzi są ogromnym nieszczęściem – zbyt często jest to wynik ludzkiej niefrasobliwości po spożyciu alkoholu. W przypadku utraty życia zwykle ekipy policyjne i służby ratownicze straży pożarnej są angażowane do przykrych zadań związanych z odszukaniem i wydobyciem zwłok. Od wczesnych lat 70-tych systemy sonarów bocznych wykorzystywano do wykrywania zatopionych samolotów, statków, samochodów oraz innych rzeczy. Jednak stare systemy, mimo że były wystarczające do wykrywania dużych celów, pracowały na niskich częstotliwościach i nie były zdolne do wykrywania zatopionych zwłok. Dzisiejsze sonary boczne oraz sonary skanujące wysokiej częstotliwości charakteryzują się wystarczającą rozdzielczością aby wykrywać ofiary utonięć i stąd znalazły szerokie zastosowanie do tych celów. Wykorzystanie sonaru zależy od wielu czynników. Niniejsze opracowanie ma na celu zaprezentowanie korzyści i ograniczeń zastosowania sonaru skanującego oraz sonaru bocznego w pracach związanych z wykrywaniem ciał ofiar utonięć.

Kwestie wstępne:
Poszukiwanie ciała metodami hydroakustycznymi jest zadaniem skomplikowanym głównie z dwóch powodów: małe rozmiary celu oraz słaba zdolność do odbicia echa akustycznego. To nie są problemy nie do przezwyciężenia jednakże ograniczają one zakres wyboru sprzętu sonarowego, który mógłby być wykorzystany efektywnie przy takich poszukiwaniach. Wśród wielu zagadnień związanych z podwodnym poszukiwaniem jest kilka, które wymagają rozwiązania na wstępie. Jeśli w początkowej fazie planowania poszukiwań poznamy odpowiedzi na następujące pytania, unikniemy potencjalnych rozczarowań:

1. Wielkość ciała / w co ofiara była ubrana?
2. Kto mówi, że ofiara utonęła?
3. Wielkość obszaru poszukiwań?
4. Głębokość akwenu?
5. Topografia dna?
5. Warunki lokalne?
6. Dostępność wsparcia logistycznego w terenie?

Zapis z sonaru skanującego MS 1000: dwóch nurków płynących do ciała na głębokości 80m

Wielkość ciała, w co ofiara była ubrana:
W celu ustawienia optymalnego zakresu skali który może być wykorzystany do poszukiwania ofiary utonięcia powinno się określić na wstępie wielkość ciała ofiary. Człowiek w pełni dorosły przy słabych warunkach odbicia akustycznego (takich jak miękki muł) może zostać wykryty na zakresie 50 metrów. Przy poszukiwaniu małego dziecka trzeba będzie użyć krótszego zakresu skali. Zawsze należy przyjmować że będziemy musieli poszukiwać najmniejszego wymiaru ciała którym będzie szerokość ramion ofiary. Pozostałości szkieletu zawsze będą ekstremalnie trudne do akustycznego wykrycia w każdych warunkach! Ważna jest informacja o ubiorze ofiary. Takie elementy jak buty robocze, ubranie z ciężkiego materiału lub kamizelki czy ratunkowe (PFD) mają lepsze właściwości do odbijania ultradźwięków. Kolor ubioru może być także przydatny w przypadku użycia podwodnej kamery TV do poszukiwań.

Kto mówi, że ofiara utonęła:
Prowadzenie poszukiwań podwodnych jest bardzo drogie. Dlatego powinno się je prowadzić po wyczerpaniu wszelkich możliwości znalezienia ofiary na lądzie.

Wielkość obszaru poszukiwań:
Powinna być znana wielkość obszaru poszukiwań aby móc opracować program prac terenowych. Należy podzielić przeszukiwany obszar na rejon poszukiwań podstawowych i rejon poszukiwań drugoplanowych. Rozmiary każdego z nich będą uzależnione od kilku czynników takich jak: zdarzenia z przeszłości, wiatr, poziom wody, informacje o prądach wodnych, fizyczne /geograficzne granice, ilość naocznych świadków etc. Wszelkie poszukiwania z wykorzystaniem sonaru są bardzo czasochłonne i kosztowne. Zdefiniowanie obszarów poszukiwań i form poszukiwań może przyspieszyć prace. Zawsze należy pytać świadków jak daleko od brzegu ich zdaniem znajduje się obszar poszukiwań.

Głębokość akwenu :
Dla holowanego sonaru bocznego długość stosowanego kabla uzależniona jest od głębokości akwenu oraz od szybkości holowania. Zaleca się, aby przy ocenie głębokości akwenu stosować mapy hydrograficzne. Niektóre jeziora nie zostały dotychczas przebadane. Jeśli brak jest opublikowanych informacji batymetrycznych, przed wykorzystaniem sonaru holowanego należy dokonać własnego pomiaru głębokości echosondą lub przy pomocy linki sondażowej. Pomiaru należy dokonać w kilku miejscach wzdłuż trasy holowania. Sonary boczne najlepiej holować z prędkością 2 – 5 węzłów. Długość kabla do holowania powinna być około 3 do 4 razy większa od maksymalnej głębokości wody. Przykład: Jeśli maksymalna głębokość wody wynosi 100 metrów, długość kabla sonaru powinna wynosić 300-400 metrów.

Jeśli stosowana jest winda kablowa, można wykorzystywać depresor w celu skrócenia zasięgu kabla. Nie zaleca się stosowania depresora jeśli kabel wydawany jest ręcznie. Ważne jest zwrócenie uwagi na lokalne warunki geologiczne / topograficzne. Ukształtowanie terenu jest często odzwierciedlone w stopniu spadku zbocza dna pod wodą. Stosunek części kabla wydawanego do wybieranego powinien uwzględniać stromość zboczy. Przy sonarze skanującym (wykorzystującym kabel opuszczany do wody) długość kabla powinna przekraczać o około 20 – 30% maksymalną głębokość akwenu (aby regulować długością kabla z pokładu łodzi). Jeśli wykorzystuje się sonar skanujący na pojeździe typu ROV, kabel uwięzi powinien być około 2 razy dłuższy od maksymalnej głębokości.

Topografia dna:
Wiedza o topografii dna jest niezmiernie ważną. Sposobem akustycznym stosunkowo łatwo jest wyszukać ciało ofiary na płaskim, mulistym dnie. Niezmiernie trudno będzie wykryć ciało ofiary sonarem skanującym na dnie pokrytym skałami, otoczakami, pniami drzew, klocami lub innego rodzaju gruzem. Jeśli taki przypadek ma miejsce, może być niezbędna kombinacja pojazdu ROV z sonarem (lub bezpośrednio nurek z sonarem).

Warunki lokalne:
Ważne jest zrozumienie co może przeszkadzać w operacji poszukiwania. Są to:
• kierunki prądów wodnych / pływy
• geometria linii brzegowej
• kierunki wiatru
• wysokość fal
• lokalny ruch statków lub łodzi
• dostępność brzegu
Należy pozyskać te informacje zanim wyruszy się w teren ponieważ dadzą one odpowiedź jakiego rodzaju sprzęt należy dobrać.

Dostępność wsparcia logistycznego w terenie:
Wiedza o możliwości lokalnego wsparcia logistycznego determinuje wielkość sprzętu, jaki należy wysłać w rejon prac poszukiwawczych. Przed mobilizacją sprzętu należy sobie odpowiedzieć na poniższe pytania.
• Dostępność jednostki pływającej (nazwa i charakter firmy)
• Warunki załadunku sprzętu
• Sąsiedztwo firm elektronicznych / elektrycznych
• Możliwość wypożyczenia sprzętu (agregat, hydraulika siłowa itp.)
• Możliwość skorzystania z firm świadczących usługi morskie
• Możliwości dojazdu (autobus, samolot)
• Możliwość skorzystania z dostawczych firm kurierskich
• Warunki pogodowe (pływy, wiatr, przewidywany stan morza itp.)
• Lokalizacja najbliższej rybackiej firmy komercyjnej
• Możliwość zakwaterowania, wyżywienia, tankowania, wynajęcia auta lub ciężarówki…
• Nazwy i adresy lokalnych firm poszukiwawczych.

Potrzeby nawigacyjne:
Dane sonarowe mają małe znaczenie jeśli nie są skorelowane z informacjami o współrzędnych geograficznych lub systemem względnej siatki geodezyjnej. Z tego względu dokładny system nawigacyjny jest istotnym składnikiem dowolnego systemu sonarowego.Z operatorskiego punktu widzenia idealny system nawigacyjny to taki, który pozwala na poszukiwania całkowicie niezależnie od personelu i sprzętu lądowego, umożliwia jednocześnie na precyzyjne, powtarzalne oraz częste aktualizowanie pozycji. Wybór sprzętu nawigacyjnego do zastosowania w poszukiwaniu zależeć będzie od kilku czynników. Do nich należą:

• Wymagana dokładność do ponownego ustalenia pozycji celu
• Odległość obszaru poszukiwań od brzegu (oraz wielkość obszaru poszukiwań)
• Przewidywana wielkość celu
• Koszty sprzętu i jego dostępność

Wymagana dokładność do ponownego ustalenia pozycji celu:
Pozycję celu można dokładnie skalkulować w oparciu o dane o pozycji głowic bocznego sonaru holowanego lub sonaru skanującego. Jednak zwykle trudno jest określić dokładnie pozycje tych głowic lub pozycję pojazdu ROV. W przypadku bocznego sonaru holowanego ilość wydanego kabla oraz dokładność pozycji jednostki pływającej wpływa na dokładność lokalizacji głowicy sonaru. Na dokładność kalkulacji pozycji geograficznej celu w stosunku do głowicy sonaru holowanego wpływa więc efekt kombinacji dokładności pozycji danych nawigacyjnych i pomiaru położenia kabla. Określenie pozycji geograficznej opuszczonej głowicy sonaru skanującego lub trójnożnego stelaża z głowicą jest znacznie łatwiejsze. Ponieważ głowica opuszczona jest pionowo w dół, antena odbiornika nawigacyjnego może być umieszczona dokładnie ponad tym miejscem. Boczny sonar holowany jest doskonałym narzędziem przy przeszukiwaniu i określaniu charakteru dna dużych obszarów morskich podczas gdy sonar skanujący jest niezastąpiony przy naprowadzaniu nurków na cel oraz przy prowadzeniu poszukiwań na obszarach o niejednorodnym, ciasnym ukształtowaniu oraz gdy wymagana jest dokładna znajomość pozycji. Jednak niezależnie od rodzaju sonaru następnym krokiem po lokalizacji obiektu wymagana będzie jego identyfikacja poprzez potwierdzenie wizualne. Możliwość wizualnego zlokalizowania obiektu przez płetwonurka w celu jego identyfikacji będzie zależeć od dokładności określenia pozycji podczas operacji poszukiwania przy pomocy sonaru. Określenie pozycji geograficznej zlokalizowanego obiektu jest zdecydowanie łatwiejsze przy zastosowanie sonaru skanującego. Należy pamiętać, że poszukiwania na głębokiej wodzie są bardzo kosztowne a wizualna weryfikacja obiektu jest bardzo utrudniona. Dryf oraz prądy wodne mogą powodować znaczne odstępstwa od kalkulowanej pozycji głowicy sonaru holowanego w stosunku do holującej jednostki. Dokładne pozycjonowanie głowicy sonaru holowanego może wymagać zaangażowania dodatkowego systemu podwodnej nawigacji akustycznej. Takie systemy typowo są używane przy poszukiwaniach na głębokich wodach oraz w badaniach geofizycznych gdzie są one w pełni zintegrowane z powierzchniowym systemem nawigacyjnym.

Odległość obszaru poszukiwań od brzegu:
Odległość obszaru poszukiwań od brzegu oraz wielkość tego obszaru będą miały wpływ na wybór metod oraz rodzaju sprzętu nawigacyjnego. Operacje w strefie przybrzeżnej mogą być realizowane w oparciu o różnorodny sprzęt. W operacjach poszukiwań poza strefą przybrzeżną występują ograniczenia w dostępności systemów do dokładnego śledzenia trasy.

Różnicowy GPS (DGPS) pozwala na autonomię nawigacyjną statku operującego poza strefą przybrzeżną. Teoretycznie system dostępny na całym świecie jest bardzo dokładnym. Problemy w stosowaniu DGPS mogą występować w niektórych rejonach w związku z ograniczonym pokryciem satelitów oraz niskim poziomem sygnału różnicowego. Prosty system GPS nie posiada takiej dokładności jak system DGPS. Systemy nawigacyjne ze stacją bazową na lądzie mierzące kąt i odległość do statku są bardzo dokładne. Taki sprzęt wykorzystuje wiązki laserowe (lub podczerwieni) do śledzenia trasy statku. Mogą one także być wykorzystywane wokół mostów lub dźwigów portowych gdzie korzystanie z systemu DGPS jest często niemożliwe. Do przekazywania danych o pozycji do komputera statkowego służy łącze radiowe w paśmie UKF. Systemy nawigacyjne mierzące kąt i odległość mają jednak ograniczony zasięg w terenie do około 5 km przy dobrych warunkach. Mgła, śnieg czy deszcz przeszkadzają w pracy takich systemów ograniczając znacznie ich zasięg.

Wielkość celu:
Wielkość celu ma istotne znaczenie przy wyborze zakresu skali, stąd ważna jest także tolerancja dokładności wykorzystywanego systemu nawigacyjnego. Jeśli do wyznaczenia obiektu wymagany jest mały zakres skali, system nawigacyjny powinien mieć węższy zakres dokładności niż wybrany zakres skali. Wielkość celu wpływa także na planowaną wielkość zachodzenia na siebie pasów przeszukiwań pomiędzy sąsiednimi planowanymi trasami statku. I w tym przypadku dokładność systemu nawigacyjnego musi być odzwierciedlona przy planowaniu tych tras przeszukiwań.

Koszt i dostępność wyposażenia:
Ogólnie, bardziej wyspecjalizowany system nawigacyjny wiąże się z większym kosztem sprzętu i jego personalnej obsługi. Zawsze należy pamiętać, że nawigacja jest istotnym elementem przy poszukiwaniach niezależnie od rodzaju używanego sonaru. Nie można pominąć korelacji pomiędzy danymi sonarowymi a znajomością pozycji geograficznej.

Modele i metody poszukiwań:
Warunki dna, wielkość obszaru poszukiwań oraz typ sprzętu przede wszystkim mają wpływ na decyzję wyboru modelu poszukiwań. Dla uproszczenia przyjmijmy, że możemy wykorzystywać następujące wyposażenie:
• Sonar boczny holowany
• Sonar skanujący w konfiguracji opuszczanej nad dno
• Sonar skanujący zintegrowany z pojazdem podwodnym.

Sonar boczny holowany:
Ponieważ sonar boczny powinien być holowany tuż nad dnem, sternik oraz nawigator muszą zdawać sobie sprawę z implikacji jakie spowoduje uderzenie głowicą o dno. Utrata głowicy, to nie tylko koszt ale także spowodowanie opóźnień w poszukiwaniu. Operator systemu jest odpowiedzialny za sprzęt, dlatego powinien on poinformować uczestników poszukiwań o wymaganiach, jakie są związane z operowaniem takim sprzętem. Cały program poszukiwań oraz identyfikacji przy pomocy sonaru bocznego jest często ustalany
i realizowany przez operatora sprzętu. Wyczarterowanie statku do poszukiwań ma często charakter przypadkowy, załoga rzadko ma doświadczenie w operowaniu sonarem holowanym. Nawigator świadczący usługi zwykle rozumie wymagania, jakie muszą być spełnione. Jednak zwykle spodziewa się on, że operator będzie koordynować proces poszukiwań. Dlatego należy upewnić się, że wszyscy uczestnicy operacji dobrze rozumieją obowiązujące procedury.

Kilka wskazówek do zapamiętania:
• Uzupełnić program we wcześniej zaplanowane marszruty. Nawigator powinien nanieść plan tras na siatkę współrzędnych tak, aby pokryć cały obszar poszukiwań łącznie z dostatecznymi zakładkami sąsiednich tras. Rozmiar celu wpływa na wybór największej skali zakresu, natomiast lokalne warunki geologiczne i głębokość wody wpływają na dobór kierunków planowania marszrut oraz na odległości pomiędzy nimi.
• Pozyskiwanie danych z sonaru holowanego przy stałej prędkości (zwykle 2 – 5 węzłów).
• Wymagać od sternika aby nigdy nie schodził z kursu bez uprzedzenia o tym operatora.
Szczególnie ma to znaczenie przy dłuższym kablu. Głowica sonaru zachowuje się jak holowany narciarz wodny; jeśli łódź ostro skręca, lina się luzuje i narciarz upada. Głowica sonaru zachowa się podobnie gdy statek gwałtownie skręci.

• Instruować sternika, aby uprzedzał operatora o zbliżaniu się innego statku, o zmianie stanu morza, o przypuszczalnych niebezpieczeństwach (sieci, pływaki, pułapki, liny kotwiczne, rafy itp.) i o wszystkich innych czynnikach mogących mieć wpływ na operacje.
• Prosić kierującego statkiem, aby nie używał nadajnika radiostacji statkowej. Mogłoby to spowodować zakłócenia w rejestracji danych sonarowych.
• Wymagać wcześniejszej informacji o zbliżaniu się do punktu startowego poszukiwań aby umożliwić wydanie głowicy sonaru do wody. Na głębszej wodzie wydanie głowicy może zająć kilkanaście minut zanim osiągnie ona właściwą głębokość.
• Jeśli tworzy się kopię na twardym dysku, należy ją opisać. Opis powinien zawierać:

1. Numer linii
2. Namiar (kurs)
3. Numer pozycji
4. Długość wydanego kabla

• Uważać na zmiany geologiczne podwodnych wzniesień. Szczególnie jest to ważne przy holowaniu blisko dna. Jeśli marszruty są zorientowane od strony morza w kierunku lądu, podczas rejestracji danych sonarowych należy stosować metodę wybierania kabla. Zmniejsza to zagrożenie uderzenia głowicą o dno.

Trójnóg sonaru MS 1000

Przegubowe zawieszenie sonaru

Znacznik ustawienia głowicy na trójnogu

Typowy sonar skanujący w konfiguracji opuszczanej nad dno.
Jeśli stelaż jest wyposażony w “chorągiewkę”, w konfiguracji opuszczanej głowica sonaru skanującego zawsze ustawi się samoczynnie zgodnie z prądem wody. Jednakże jest ważne, aby utrzymywać łódź w ustalonej pozycji podczas procesu skanowania. Schemat poszukiwań jest szeregiem zachodzących na siebie skanów biegunowych. Należy sporządzić odwzorowanie schematu na papierze z zaznaczeniem zakresu i kierunku skanowań  w którym należy się przesuwać aby wykryć potencjalny obiekt. W celu upewnienia się, że nie został pominięty ani jeden obszar gdzie mogłoby się znaleźć ciało ważne jest wielokrotne, zachodzące na siebie skanowanie pokrywające rejon poszukiwań. Wykorzystując Oprogramowanie “ploterowe” sonaru MS1000 można wprowadzać dane nawigacyjne do modułu oprogramowania uzyskując geograficzne położenie każdego przeskanowanego obszaru na siatce geograficznej. Echogramy można rejestrować na twardym dysku komputera.

Idealne pokrycie sonarem skanującym

W przypadku korzystania z sonaru bez wewnętrznego kompasu magnetycznego “zerowy” kierunek położenie przetwornika sonaru w stosunku do głowicy jest na niej oznakowany. Znacznik ten powinien być zgrany ze znacznikiem na trójnogu. Używając trójnogu lub pracując na jeziorze gdzie nie ma prądu wodnego mogą być trudności w zorientowaniu kierunku głowicy.  Zastosowanie reflektora akustycznego opuszczonego z boku łodzi może rozwiązać ten problem. Użyteczny może być też ręczny kompas względem którego możliwe będzie zorientowanie sonaru względem północy magnetycznej. Współpraca z nurkami jest bardziej efektywna gdy trójnóg zostanie ukierunkowany znacznikiem na północ geograficzną. To pozwali operatorowi na przekazywanie nurkom informacji o kierunku i odległości bez potrzeby przeliczania azymutu w stosunku do północy. Taka metoda jest najbardziej wydajna przy kierowaniu nurków na cel lub na ustaloną pozycję geograficzną. Jeśli sonar posiada wewnętrzny kompas magnetyczny, ustalanie kierunku głowicy względem północy jest samoczynne.

Wykorzystanie opuszczonego reflektora akustycznego. Reflektor i głowica powinny być opuszczane na podobną głębokość.

Sonar skanujący zintegrowany z pojazdem podwodnym
Pojazdy podwodne są coraz bardziej popularne. Łatwość w obsłudze, małe wymiary i niski koszt sprawiają, że stają się one idealnym narzędziem przy poszukiwaniu na głębokościach do 300 m. Zastosowanie na nich kamer TV jest jednak uzależnione od przejrzystości wody. Pojazd wyposażony w sonar skanujący oraz kamerę TV staje się silnym narzędziem, które może wykryć obiekt akustycznie a następnie zidentyfikować go optycznie. Z dodatkowym narzędziem mechanicznym nawet mały pojazd może być pomocny przy wydobywaniu ciała. Większość pojazdów podwodnych jest zdolna do przenoszenia małych głowic sonarowych. Typowe ich zasilanie 24 VDC można pobierać ze zdalnie sterowanego pojazdu podwodnego, natomiast sygnały sonarowe mogą być przesyłane do procesora sonaru za pośrednictwem jednej zaekranowanej pary skrętki przewodów zawartej w kablu sterującym pojazdem.

Instalując głowicę sonaru na pojeździe, dobrze jest pamiętać o:
• ustawieniu “0” głowicy sonaru zgodnie z “0” kierunkiem pojazdu
• sprawdzeniu pionowego ustawienia głowicy
• pewnym zamontowaniu głowicy tak, aby zapobiec przed jej skręcaniem
• zabezpieczeniu przetwornika sonaru przed możliwością bezpośredniego uderzenia w dno
• odpowiednim położeniu głowicy na pojeździe w celu zapewnienia pokrycia akustycznego
• umieszczenie głowicy zbyt wysoko ogranicza wykrywanie bliskich obiektów, umieszczenie głowicy zbyt nisko ogranicza wykrywanie dalszych obiektów (patrz rysunek poniżej)

Schemat poszukiwań z wykorzystaniem pojazdu podwodnego:

Podstawowy schemat “gwiazdy” pokazujący zachodzące na siebie obszary

Rezultat pokrywania się obszarów uzyskany w wyniku zastosowania schematu “gwiazdy”

Schemat “gwiazdy” nie jest przydatny podczas przeszukiwania dna przy stromym, urwistym brzegu. W takiej sytuacji lepiej jest przeszukiwać wzdłuż linii brzegowej lub wzdłuż linii prostopadłych do brzegu.

Interpretacja celu:
Jak wspomniano na początku tego artykułu interpretacja echa od ciała ofiary może nie być łatwą. Głowica sonaru wysokiej rozdzielczości firmy Kongsberg Mesotech jest najlepiej dostosowaną do takich zastosowań. Sonar pracuje na częstotliwości 675 kHz, szerokość wiązki w poziomie wynosząca 0.9o zapewnia doskonałą rozdzielczość oraz zasięg do 100 metrów. Należy poszukiwać obiektu o rozmiarach zbliżonych do ciała ofiary, a który jednocześnie nie jest zbliżony charakterem do otaczających elementów geologicznych. Przeważnie cień akustyczny obiektu rozmiarami podobnego do ciała ofiary może być widoczny na zakresie 35 metrów. Wszystkie cele, które odpowiadają rozmiarom poszukiwanego obiektu powinny być wizualnie sprawdzone przy pomocy nurków lub pojazdu podwodnego. Bardzo ważne jest prowadzenie poszukiwań tak, aby serią kolejnych skanowań całkowicie pokryć obszar stosując system zachodzenie na siebie obszarów pokrywanych wiązką sonarową. Szansa wykrycia ciała ofiary rośnie w miarę pozyskiwania obrazów akustycznych dna oglądanych z perspektywy różnych kierunków geometrycznych.
Udział nurków w odzyskiwaniu ofiary:
Zadanie odzyskiwania ciał ofiar realizuje najczęściej policja oraz drużyny straży pożarnej. Sonar skanujący nie jest jedynym narzędziem do lokalizacji ciała, jednak może być także wykorzystywany do oceny potencjalnego zagrożenia dla nurków jak również do naprowadzania nurków na określoną pozycję. Gdy cel zostanie zidentyfikowany sonarem, miejsce lokalizacji zaleca się oznakować markerem. Zminimalizuje to przyszły czas wykorzystania nurka. Kształt markera powinien być łatwo identyfikowalny na ekranie sonaru. Marker wykonany z rurek PCV obciągniętych siatką jest widoczny na echogramie na pierwszym rysunku w tym artykule. Do umieszczenia markera na określonej pozycji można użyć dodatkowej małej łodzi. Po opuszczeniu markera w pobliżu głowicy należy odtworzyć obraz sonarowy w tym rejonie tak, aby wykryć opuszczony marker na ekranie sonaru. Następnie operator sonaru może naprowadzić łódź z opuszczonym markerem w pobliże wykrytego uprzednio celu obserwując ruch markera na ekranie sonaru. Teraz wykorzystując funkcje pomiarowe w sonarze można pomierzyć odległość pomiędzy celem a opuszczonym na dno markerem. Następnie można wykorzystać technikę poszukiwania obiektu przez nurka na znanym kręgu lub technikę naprowadzania nurka na cel wykorzystując system komunikacji podwodnej. Wydychane przez nurka pęcherzyki powietrza lub jego butle stanowią dla sonaru doskonały cel akustyczny. Jeśli cel jest stosunkowo blisko od trójnogu, nurek może zejść do pozycji trójnogu i stąd łatwo być pokierowany przez operatora sonaru. Do tej metody potrzebna jest dobra komunikacja z nurkiem.

Opracował: Zenon Markowski (Escort Sp. z o.o.) w oparciu o materiały firmy Kongsberg Mesotech